គោលការណ៍ទូទៅនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ
General Provision of Criminal Code
សេចក្តីផ្តើម
ជាទូទៅប្រទេស ឬរដ្ឋណាក៏ដោយមិនថាប្រកាន់យករបបនយោបាយណាមួយនោះទេ។ ទោះបីប្រទេសសេរីនិយម ឬក៏ប្រទេសសង្គមនិយមក៏ដោយដើម្បីនាធាឲ្យបាននូវសន្តិសុខសណ្តាប់ធ្នាប់របៀបរៀបរយសង្គម ឲ្យបានល្អនោះគេទាមទារឲ្យមាននីតិសំរាប់គ្រប់គ្រង ហើយនីតិដែលដើរតួចំបងក្នុងការរៀបចំរៀបរយសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមនោះ គឺ “នីតិព្រហ្មទណ្ឌ”។
I.និមយន័យ
នីតិព្រហ្មទណ្ឌ គឺជានីតិមួយប្រភេទ ដែលប្រទេសនានាមិនអាចខ្វះបានទ្បើយ ទោះបីជាប្រទេសនោះមានបូរណភាពដែនដីទូលំទូលាយក្តី ឬតូចតាចក្តី។នីតិព្រហ្មទណ្ឌ រួមចំណែកបង្ករឲ្យមានស្ថានភាពអំណោយផលនានា ដើម្បីធានាទំនាក់ទំនងសង្គមឲ្យមានការរីកចំរើនព្រមទាំងការពាររាល់ទំនាក់ទំនងទាំងនេះឲ្យរួចផុត ពីភាពមហន្តរាយ និងភាពអនាធិបតេយ្យដែលបង្កទ្បើងដោយជនល្មើស។ ទំនាក់ទំនងដែលនីតិព្រហ្មទណ្ឌបានការពារនោះគឺសិទ្ធិ និងការតព្វកិច្ចស្របច្បាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋ។
នីតិព្រហ្មទណ្ឌជាផ្នែកមួយនៃនីតិ វាចងក្រងរាល់បទបញ្ញាត្តិ និងវិធាននានាក្នុងគោលបំណង៖ នីតិព្រហ្មទណ្ឌ ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណា ដែលតំរងទិសទៅរកការផ្តន្ទាទោស ជនល្មើសចំពោះអំពើដែលបង្ករគ្រោះថ្នាក់ដល់សង្គម។ គេអាចឲ្យនិមយន័យម្យ៉ាងទៀតថា ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយដែលកំណត់អំពីទោសនិងបទល្មើស។ ហើយគេអាចហៅបានម្យ៉ាងទៀតថា នីតិព្រហ្មទណ្ឌ គឺឈរលើមូលដ្ឋាន នៃការកំណត់បទល្មើស មានន័យថា នៅពេលបំពារបំពានធ្ងន់ធ្ងរចំពោះនីតិព្រហ្មទណ្ឌនេះ ទោសធ្ងន់ជាងគេគឺ ទោសឧក្រិដ្ឋ។
II. ប្រភេទនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ
ជាទូទៅនីតិត្រូវបានគេចែកជាពីរ ផ្នែកធំៗ គឺ៖
១. នីតិសាធារណៈ
សំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីដំណើរការប្រព្រឹត្ត របស់រដ្ឋ ព្រមទាំងកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងរដ្ឋ ជាមួយភ្នាក់ងាររដ្ឋ និងកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងរដ្ឋ ជាមួយនឹងបុគ្គលឯកជនផងដែរ។
តាមនិយមន័យខាងលើ យើងអាចកំណត់បានថា ក្នុងទំនាក់ទំនងនៃនីតិសាធារណៈនេះដាច់ខាតត្រូវមានភាគីម្ខាងជារដ្ឋ។ នីតិសាធារណៈនេះត្រូវបានគេបែងចែក ជានីតិផ្សេងៗទៀតដូចតទៅ៖
ក. នីតិរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅនៃអង្គការរដ្ឋ។ ឧទាហរណ៍ៈ ដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅនៃរដ្ឋាភិបាល ,ដំណើរការប្រព្រឹត្តទៅរបស់ព្រឺទ្ធសភា របស់រដ្ឋសភា និងរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។
ខ. នីតិរដ្ឋបាល
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីការប្រព្រឹត្តទៅរបស់រាជការ និងកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងរាជការ ជាមួយអ្នកនៅក្រោមឱវាទ ឬអ្នកដែលត្រូវគេគ្រប់គ្រង។ ឧទាហរណ៍ៈ ក្រសួងគ្រងគ្រងលើការងាររបស់មន្ត្រីរាជការនៅក្រោមខ្សែបណ្តោយរបស់ខ្លួន ,នាយករដ្ឋមន្ត្រីគ្រប់គ្រងការងាររបស់ក្រសួងនានា ។ល។
គ. នីតិព្រហ្មទណ្ឌ
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីការដាក់ទោសទណ្ឌចំពោះអ្នកមិនគោរពច្បាប់នេះ។ ឧទាហរណ៍ៈ ជនសំលាប់គេ ត្រូវដាក់ពន្ធនាគារ, ជនដែលមិនគោរពច្បាប់ចរាចរណ៍ ត្រូវបានផាកពិន័យ។
ឃ. នីតិសារពើពន្ធ
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលទាក់ទងទៅនឹងការកំណត់ និងទាក់ទងទៅនឹងការប្រមូលពន្ធ។ ឧទាហរណ៍ៈ ការបង់ពន្ធដារ , ពន្ធលើប្រាក់ចំណេញ.........។
២. នីតិឯកជន
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងឯកជននិងឯកជន។
តាមន័យខាងលើនេះយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថានៅក្នុងនីតិឯកជននេះភាគីទាំងសងខាង សុទ្ធសឹងតែជា បុគ្គលឯកជនទាំងអស់ គ្មានភាគីណាមួយជាស្ថាប័នរដ្ឋទ្បើយ។ នីតិឯកជននេះត្រូវបានបែងចែកជាច្រើនប្រភេទផ្សេងៗគ្នាដូចតទៅ៖
ក. នីតិរដ្ឋប្បវេណី
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងឯកជននិងឯកជនផងគ្នា។ ឧទាហរណ៍ៈ ការទិញលក់ , ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ , ការខ្ចីបំណុល.........។
ខ. នីតិពាណិជ្ជកម្ម
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងពាណិជ្ជករ និងពាណិជ្ជករ។ ឧទាហរណ៍ៈ ការលក់ដូររវាងក្រុមហ៊ុនមួយជាមួយក្រុមហ៊ុនមួយទៀត ការលក់មូលនិធិពាណិជកម្ម។
គ. នីតិការងារ
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងនិយោជក “អ្នកគ្រប់គ្រង” និងនិយោជិក “អ្នកស៊ីប្រាក់ខែ”។
ឃ. នីតិសន្តិសុខសង្គម ឬនីតិសង្គមកិច្ច
ជាសំណុំវិធានទាំងទ្បាយណាដែលកំណត់អំពីទំនាក់ទំនងរវាងសន្តិសុខសង្គម ជាមួយអ្នកដែលត្រូវគេរ៉ាប់រង។ ឧទាហរណ៍ៈ គ្រោះថ្នាក់ការងារ , អ្នកដែលធ្វើការនៅកន្លែងដែលប៉ះពាល់ដល់សុខភាព............។
តាមប្រព័ន្ធនីតិខាងលើ យើងសង្កេតឃើញថា នីតិព្រហ្មទណ្ឌស្ថិតនៅក្នុងចង្កោម នៃនីតិសាធារណៈ នេះជាទស្សនៈបែបចាស់បុរាណ ប៉ុន្តែបើផ្អែកលើទស្សនៈ បែបថ្មីគេមិនត្រឹមតែចាត់ទុកនីតិព្រហ្មទណ្ឌ ក្នុងចង្កោមនៃនីតិសាធារណៈប៉ុណ្ណោះទេ គេក៏ចាត់ទុកវាស្ថិតនៅក្នុងនីតិឯកជនផងដែរ។ តទៅនេះគេចាត់ទុកនីតិព្រហ្មទណ្ឌស្ថិតក្នុងចង្កោមនៃនីតិចំរុះ ពោសគឺនីតិព្រហ្មទណ្ឌស្ថិតនៅចន្លោះនីតិសាធារណៈ និងនីតិឯកជន ពីព្រោះវាមានភារកិច្ចការពារសណ្ដាប់ធ្នាប់សង្គម ដោយផ្តន្ទាទោសជនល្មើសផង និងត្រូវគោរពសិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលផងដែរ។
ការថ្លឹងឲ្យស្មើរវាងផលប្រយោជន៍ទាំងសងខាង គឺផលប្រយោជន៍របស់រដ្ឋ ឬជាមួយផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាពលរដ្ឋ ឬបុគ្គលជាជនល្មើស។
III. មែកធាងនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ
នីតិព្រហ្មទណ្ឌត្រូវបានចែកជា៣ សណ្ឋាន៖
១. នីតិព្រហ្មទណ្ឌទូទៅៈ ចែងអំពីគោលការណ៍ទូទៅដើម្បីកំណត់អំពីបទល្មើស កំណត់អំពីទោស និងរបៀបអនុវត្តទោស។
២. នីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌៈ ចែងអំពីការចាត់តាំងអំណាចតុលាការ ជាជាន់ជាថ្នាក់ រៀបចំពិធី (របៀបរបប) ដើម្បីតម្រូវឲ្យសាលាជំរះក្តី គ្រប់ជាន់ថ្នាក់គោរពនិងប្រតិបត្តិតាម និងចែងអំពីគោលការណ៍ដែលត្រូវគោរពសិទ្ធិ និងសេរីភាពបុគ្គល ដូចជាការឃាត់ខ្លួន ការឃុំខ្លួន ព្រមទាំងរៀបចំពិធីផ្សេងៗទៀត ដើម្បីត្រូតពិនិត្យ ការអនុវត្តច្បាប់ដោយស្ថាប័នតុលាការ។
៣. នីតិព្រហ្មទណ្ឌពិសេសៈ សិក្សាអំពីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌនីមួយៗដើម្បីអនុវត្តគោលការណ៍នីតិព្រហ្មទណ្ឌទូទៅ ដូចជា ធាតុផ្សំនៃបទល្មើស និងការកំរិតទោសជាដើម។
IV. ទំនាក់ទំនងរវាងនីតិព្រហ្មទណ្ឌជាមួយវិទ្យាសាស្ត្រ ដ៏ទៃទៀត
១. វិទ្យាសាស្ត្រ សិក្សារកមូលហេតុដែលជំរុញឲ្យមានការប្រព្រឹត្តបទល្មើស និងសិក្សាអំពីចរិតលក្ខណៈរបស់ជនល្មើស ដែលគេឲ្យឈ្មោះថាឧក្រិដ្ឋវិទ្យា។
២. វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអំពីបចេ្ចកទេស ស្វែងរកជនប្រព្រឹត្តបទល្មើស និងកំណត់នូវកាលៈទេសៈ ពិតបា្រកដនៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស ដែលគេហៅថា ឧក្រិដ្ឋវិច័យ ដូចជាៈ
-នីតិវិជ្ជសាស្ត្រ
-រកអត្តសញ្ញាណដោយពិនិត្យលើស្នាមម្រាមដៃ
៣. វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអំពីចិត្តសាស្ត្រ អាចផ្តល់នូវការពិចារណាយល់ដឹងឲ្យបានល្អិតល្អន់ លើបុគ្គល ប្រព្រឹត្តល្មើស ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា ចិត្តវិទ្យា។
៤. វិទ្យាសាស្ត្រសិក្សាអំពីមនុស្ស និងអំពីសង្គមដែលនាំឲ្យគេថ្លឹងថ្លែងបានល្អត្រឹមត្រូវដែលគេហៅថា សង្គមវិទ្យា។
V. ចរិតនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ
ជាទូទៅនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ គឺជាការផ្តន្ទាទោសទៅលើជនល្មើស នៅពេលមានបទល្មើសមួយកើតទ្បើង។ ការដាក់ទោសនេះជាតំណាក់កាលមួយយ៉ាងសំខាន់ គឺត្រូវផ្អែកលើមូលដ្ឋាននៃពិរុទ្ធភាពរបស់ជនល្មើស និងកំរិតគ្រោះថ្នាក់ដល់សង្គមនៃអំពើល្មើសនោះ។ ប្រសិនបើកំរិតគ្រោះថា្នក់ដល់សង្គមនោះមានទំហំធំធេងទណ្ឌកម្មក៏ធ្ងន់ធ្ងរ ទៅតាមនោះដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ បើទំហំនៃការខូចខាតតិចតួចស្តួចស្តើងទេនោះ ទណ្ឌកម្មក៏ស្រាលទៅតាមនោះដែរ។
ចរិតនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌ តែងតែផ្តន្ទាទោសទៅលើជនល្មើស នូវទណ្ឌកម្មពីរប្រភេទៈ
ក. ទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌ
គឺជាការសម្រេចដាក់ទណ្ឌកម្មដោយស្ថាប័នតុលាការ តាមរូបភាពជាសាលក្រម ដោយយកទណ្ឌិត ទៅដាក់ពន្ធនាគារ តាមការបញ្ញាត្តិរបស់ច្បាប់។
ឧទាហរណ៍ៈ មាត្រា៣៤ នៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌអន្តរកាល ចុះថ្ងៃទី១០ កញ្ញា១៩៩២ បានបញ្ញត្តិថាអំពើប្លន់ត្រូវផ្តន្ទាទោស ដាក់គុកជាបទឧក្រិដ្ឋ ពី ៣ឆ្នាំទៅ១០ឆ្នាំ។
-អំពើមនុស្សឃាតដោយចេតនា មាត្រា៣២ នៃច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌអន្តរកាល បានបញ្ញត្តិថា អំពើនេះ ត្រូវផ្តន្ទាទោសពីបទឧក្រិដ្ឋ ដាក់គុកពី ៨ឆ្នាំទៅ១៥ឆ្នាំ។
-អំពើរំលោភសេពសនវៈ មាត្រា៣៣ នៃច្បាប់ដដែល បានបញ្ញត្តិថា អំពើនេះត្រូវផ្តន្ទាទោស ដាក់គុកពី ៥ឆ្នាំទៅ ១០ឆ្នាំ។ ក្នុងករណី ដែលមានស្ថានទម្ងន់ទោសដាក់គុកជាបទឧក្រិដ្ឋ ពី១០ឆ្នាំ ទៅ១៥ឆ្នាំ
ខ. ទណ្ឌកម្មបវេណី
គឺជាប្រភេទទណ្ឌកម្មមួយដែលច្បាប់ចាប់បង្ខំជនល្មើសឲ្យធ្វើសំណងជួសជុលការខូចខាត ដល់ប្រយោជន៍អ្នកដ៏ទៃ។ ឧទាហរណ៍ៈ ករណីចោរលួចម៉ូតូម្ចាស់ម៉ូតូដែលជាជនរងគ្រោះមានសិទ្ធិទាមទារម៉ូតូរបស់ខ្លួនមកវិញ ព្រមទាំងសំណងជំងឺចិត្តទៀតផង។
សរុបសេចក្តីមកចរិតនៃនីតិព្រហ្មទណ្ឌបានផ្តន្ទាទោសលើជនល្មើស នូវទណ្ឌកម្មព្រហ្មទណ្ឌផងនិងទណ្ឌកម្មរដ្ឋប្បវេណីផង នោះជាការត្រឹមត្រូវណាស់ពីព្រោះការធ្វើដូចនេះអាចធ្វើឲ្យជនល្មើសខ្លាចរអា។ ពោលនៅពេលដែលគេប្រព្រឹត្តបទល្មើស គេត្រូវទទួលការខាតបង់ប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើន។ ដូចជាគេត្រូវជាប់ពន្ធនាគារមិនបានប្រកបអាជីវកម្ម ចិញ្ចឹមគ្រួសារផង ព្រមទាំងត្រូវបង់សំណងដល់ជនរងគ្រោះទៀត។ ផ្ទុយទៅវិញប្រសិនបើច្បាប់គ្រាន់តែតម្រូវឲ្យដាក់ពន្ធនាគារមួយមុខនោះ ជនល្មើសមិនសូវមានការភ័យក្លាចទេ ដូចជាករណីលួចលុយរដ្ឋ ចំនួនច្រើន បើតុលាការគ្រាន់តែដាក់ពន្ធនាគារ ក្រោយពីទទួលទោសគ្រប់ចំនួនហើយ ជននោះនឹងក្លាយទៅជាអ្នកមានដោយសារប្រាក់ចំនួនដ៏ច្រើន ដែលខ្លួនបានលួចសម្បត្តិរដ្ឋ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើគ្រាន់តែផ្តន្ទាទោសនូវសំណងរដ្ឋប្បវេណីនោះ ជនល្មើសរិតតែមិនខ្លាចរអាទៅទៀត ពីព្រោះនៅពេលដែលគេទាន់គ្រាន់តែសងចំនួនទឹកប្រាក់នោះវិញជាការស្រេច។
VI. ការបង្ហាញនូវរចនាសម្ព័ន្ធនានា របស់សាលាជំរះក្តីព្រហ្មទណ្ឌ
នៅពេលមានបទល្មើសមួយកើតទ្បើង ជនល្មើសនឹងត្រូវគេផ្តន្ទាទោសដាក់ ពន្ធនាគារ ប៉ុន្តែនឹងទទួលទោសនេះ ត្រូវឆ្លងកាត់អង្គការតុលាការ តាមលំដាប់លំដោយ ដូចមានចែងក្នុងច្បាប់ស្តីពីប្រព័ន្ធតុលាការ ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌ និងនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ សម្រាប់អនុវត្តក្នុងសម័យអន្តរកាល ចុះថ្ងៃទី១០ កញ្ញា១៩៩២។ ច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ចុះថ្ងៃទី២៩ មករា ១៩៩៣ និងច្បាប់ស្តីពីការចាត់តាំង និងសកម្មភាពរបស់សាលាជំរះក្តី នៃរដ្ឋកម្ពុជា ចុះថ្ងៃទី២៩ មករា១៩៩៣ រូមមាន៖
-អយ្យការ
-ចៅក្រមស៊ើបអង្កេត ឬសុភាចាបុរស
-តុលាការខេត្ត-រាជធានីផ្នែកអាជ្ញា
-សាលាឧទ្ធរណ៍ ផ្នែកអាជ្ញា
-តុលាការកំពូល ផ្នែកអាជ្ញា និងរូមក្រុម
ប៉ុន្តែ សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីដែលទាក់ទងទៅនឹងការរៀបចំតុលាការ និងនីតិព្រហ្មទណ្ឌមានបន្ថែមនូវអង្គការតុលាការខ្លះៗទៀត ទៅក្នុងទំរង់អង្គការតុលាការដែលមានរួចមកហើយ គឺ៖
-សាលានីតិកម្មស៊ើបសួរ
-សភានីតិកម្មស៊ើបសួរ
-តុលាការឧក្រិដ្ឋជាន់ដំបូង
១. អំពីអយ្យការ
នៅអមសាលាក្តីគ្រប់ជាន់ថ្នាក់រួមមានតុលាការខេត្ត-រាជធានី តុលាការយោធា សាលាឧទ្ធរណ៍ តុលាការកំពូល តែងតែមានអយ្យការ ឬមហាអយ្យការមួយជានិច្ច្ ដែលជាអ្នកមានសិទ្ធិធើ្វបណ្តឹងអាជ្ញា(មាត្រា១១២ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ចុះថ្ងៃទី២៤ កញ្ញា ១៩៩៣) ។ អង្គការអយ្យការនេះមានភារកិច្ចស្វែរកជនល្មើសប្រមូលភស្តុតាងចោទប្រកាន់ជនល្មើស បញ្ជូនជនល្មើសទៅតុលាការកាត់ទោសនិងតាមដានការអនុវត្តសាលក្រមរបស់តុលាការ។
ក. ក្នុងការស្វែងរកជាបឋម និងប្រមូលភស្តុតាង អយ្យការទទួលជំនួយពីមន្ត្រីនគរបាលយុត្តិធម៌ដែលមានចែងក្នុងមាត្រា៣៧ វក្យខណ្ឌទី២ នៃច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ចុះថ្ងៃទី២៤ កក្តដា ២០០៧ រួមមាន៖ “ព្រះរាជអាជ្ញាអាចប្រើប្រាស់អំណាចទាំងអស់ដែលក្រមនេះបានទទួលស្គាល់ ឲ្យដល់មន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌ក្នុងការស៊ើបអង្កេត។” និងមាត្រា៣៦ នៃច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ចុះថ្ងៃទី២៩ មករា ១៩៩៣ រួមមាន៖
-ប្រធាន និងអនុប្រធាននាយកដ្ឋាននគរបាលព្រហ្មទណ្ឌ នឹងសេដ្ឋកិច្ច
-ប្រធាន និងអនុប្រធាននាយកដ្ឋានប្រឆាំងភេរវកម្ម
-ស្នងការ និងស្នងការរងនគរបាលខេត្ត-ក្រុង
-ប្រធានការិយាល័យនគរបាលព្រហ្មទណ្ឌ និងសេដ្ឋកិច្ច
-ប្រធានការិយាល័យប្រឆាំងភេរវកម្ម
-ប្រធានការិយាល័យនគរបាលសន្តិសុខ
-អធិការ និងអធិការរងនគរបាលនយោបាយស្រុក ទីរួមខេត្ត
-ប្រធានប៉ុស្តិ៍នគរបាលរដ្ឋបាល
-ប្រធានការិយាល័យនគរបាលចរាចរណ៍ និងប្រធានផ្នែកបទល្មើសចរាចរណ៍
-កងរាជអាវុធហត្ថ
-មន្រ្តីនគរបាលព្រំដែន
-មន្ត្រីរុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ
ទាំងអស់នេះ គឺជាមន្រ្តីនគរបាលយុត្តិធម៌
ខ. នៅពេលសវនាការរបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌ អយ្យការ ជាគូក្តីដើម។ក្នុងន័យនេះ អយ្យការជាអ្នកចោទប្រកាន់ វែកញែក អំពើប្រព្រឹត្តរបស់ជនល្មើសចង្អុលបង្ហាញភស្តុតាង ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីពិរុទ្ធភាពលើជនល្មើស ហើយសុំឲ្យតុលាការធ្វើការផ្តន្ទាទោសលើជនល្មើស។
គ. បន្ទាប់ពីមានសេចក្តីសម្រេចផ្សេងៗរបស់ចៅក្រម ដូចជាក្នុងរឿងអាជ្ញា ដូចជាដីការចាប់ខ្លួនដីការឃុំខ្លួន ដីការឲ្យទៅនៅក្រៅឃុំបណ្តោះអាសន្នសាលក្រមដែលត្រូវអនុវត្តទោសគុក ក្នុងពន្ធនាគារឬអនុវត្តធនទ័ណ្ឌនោះ អយ្យការត្រូវតែតាមដានត្រួតពិនិត្យ ការអនុវត្តសេចក្តីសម្រេចទាំងនោះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ។
សព្វថ្ងៃនេះ នៅអមតុលាការខេត្ត-ក្រុង តំណាងអយ្យការ គេហៅថា ព្រះរាជអាជ្ញា។ នៅអមសាលាឧទ្ធរណ៍ (មានតែនៅរាជធានីភ្នំពេញទេ) តំណាងមហាអយ្យការនោះ គេហៅថា អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាអមសាលាឧទ្ធរណ៍។ ចំណែកឯមហាអយ្យការអមតុលាការកំពូល គេហៅថា អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាអមតុលាការកំពូល។
ព្រះរាជអាជ្ញា និងអគ្គព្រះរាជអាជ្ញាទាំងអស់នេះ ស្ថិតនៅក្នុងឋានានុក្រមតែមួយ គាត់ពុំមែនជាចៅក្រមជំនុំជំរះទេ ប៉ុន្តែក្នុងការជំនុំជំរះនេះតំណាងអយ្យការ ត្រូវចូលរួមដើម្បីចោទប្រកាន់ ពិរុទ្ធជននិងសុំឲ្យតុលាការដាក់ទោសបើពុំនោះទេ តុលាការពុំអាចជំនុំជំរះ ឬកាត់ទោសជនល្មើសបានទ្បើយ។
២. ចៅក្រមស៊ើបអង្កេត
មាត្រា៤១ នៃច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ចុះថ្ងៃទី២៩ មករា ១៩៩៣បានចែងអំពីកំណត់ហេតុទាំងទ្បាយរបស់នគរបាលយុត្តិធម៌ គ្រាន់តែចាត់ទុកជាសេចក្តីផ្តើមភស្តុតាង ឬជាពត៌មានប៉ុណ្ណោះ ពុំមានលក្ខណៈបង្ខំឲ្យចៅក្រមត្រូវតែជឿទាំងស្រុងនោះទេ។ ហេតុនេះ ហើយបានជាគេឃើញមាននៅជំពូកទី៥ចាប់ពីមាត្រា៦៨ ដល់៩៥ គេចែងអំពីអំណាចស៊ើបអង្កេតរបស់ចៅក្រមស៊ើបដែលមានក្រលាបញ្ជីម្នាក់ នៅអមជាមួយផង មានសមត្ថកិច្ចក្នុងដែនដី រង្វង់សមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការដែលខ្លួនបំពេញការងារតែប៉ុណ្ណោះ ចំពោះគ្រប់រឿងប្រភេទមជ្ឈឹម និងឧក្រិដ្ឋទាំងអស់ដែលអយ្យការបានបញ្ជូនដីការសន្និដ្ឋានបញ្ជូនរឿងឲ្យស៊ើបសួរ ដោយគេយល់ឃើញថា ការងារស៊ើបអង្កេតជាការងារចាំបាច់និងដើម្បីជៀសវាងការភ័ន្តច្រទ្បំនានា។
ច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធី តម្រូវឲ្យមានចៅក្រមស៊ើបអង្កេត ពីព្រោះចៅក្រមស៊ើបអង្កេតនេះជាអ្នកបច្ចេកទេសដែលត្រូវតែគោរព និងអនុវត្តច្បាប់ឲ្យបានត្រឹមត្រូវមានឯករាជ្យភាពពេញលេញក្នុងតួនាទី អាចធានាអព្យាក្រឹត្យ និងគោរពសិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលបាន។ នៅតុលាការខេត្ត-រាជធានីនីមួយៗ ចៅក្រមស៊ើបអង្កេតអាចមានច្រើននាក់ទៅតាមរឿងក្តីនៃបទល្មើសអាជ្ញា។
៣. តុលាការជាន់ទាប
តុលាការជាន់ទាប ជាសាលាជំរះក្តីថ្នាក់ដំបូង ដែលតាំងនៅគ្រប់ខេត្ត-ក្រុង នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងសាលាជំរះក្តីយោធា។
ក. តុលាការខេត្ត-ក្រុង (សាលាដំបូង)
តុលាការនេះមាននៅគ្រប់ខេត្ត-ក្រុង ទាំងអស់ហើយមានតួនាទី និងសមត្ថកិច្ចជំរះក្តីលើបញ្ហាទាំងទ្បាយណាដែលទាក់ទងនឹងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ រឿងរដ្ឋប្បវេណី រឿងក្តីពាណិជ្ជកម្ម វិវាទរដ្ឋបាល និងវិវាទការងារដោយបើកផ្លូវឧទ្ធរណ៍។ ដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា មាត្រា១២៨ ថ្មី វក្យខណ្ឌទី៣ “អំណាចតុលាការគ្របដណ្តប់ទៅលើរឿងក្តីទាំងអស់រួមទាំងរឿងក្តីរដ្ឋបាលផងដែរ។”
តុលាការខេត្ត-ក្រុងជំនុំជំរះដោយមានចៅក្រមម្នាក់ និងត្រូវបំពេញដោយព្រះរាជអាជ្ញា ឬព្រះរាជអាជ្ញារងម្នាក់ និងក្រលាបញ្ជីម្នាក់។ សាលក្រមសម្រេចសេចក្តីចំពោះមុខរបស់តុលាការខេត្ត-ក្រុង បើផ្លូវប្តឹងឧទ្ធរណ៍ក្នុងរយៈពេល ២ខែ គិតពីថ្ងៃកាត់សេចក្តី។ ឯសាលក្រមកំបាំងមុខបើកឲ្យប្តឹងជំទាស់ក្នុងរយៈពេល ១៥ថ្ងៃ គិតចាប់ថ្ងៃទទួលដំណឹង។ បើផុតរយៈពេលប្តឹងទាស់ អាចប្តឹងឧទ្ធរណ៍បានក្នុងរយៈពេល ២ខែ គិតចាប់តាំងពីថ្ងៃផុតកំណត់ប្តឹងទាស់។
បណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ មានសុពលភាពផ្អាកជាបណ្តោះអាសន្ននូវការអនុវត្តសាលក្រម ដែលបណ្តឹងនេះត្រូវធ្វើនៅសាលាជំរះក្តីដែលបានចេញសាលក្រមនោះ។ អ្នកដែលមានសិទ្ធិប្តឹងឧទ្ធរណ៍ ប្តឹងជំទាស់ គឺ ព្រះរាជអាជ្ញា ឬជនទាំងទ្បាយដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងក្តី ដូចជា គូរក្តី ដើមបណ្តឹងរដ្ឋប្បវេណី ជនជាប់ចោទ មេធាវី ឬអ្នកការពារក្តី។
ខ. តុលាការយោធា
តុលាការយោធា មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជំរះនូវបទល្មើសយោធា។ បទល្មើសយោធា ជាបទល្មើសដែលប្រព្រឹត្តដោយយោធិននៅក្នុងជួរកងទ័ព ឬប៉ះពាល់ដល់ទ្រព្យសម្បត្តិកងកំលាំងប្រដាប់ អាវុធ។ ករណីយោធិនប្រព្រឹត្តបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌសាមញ្ញត្រូវ តុលាការខេត្ត-ក្រុងជំនុំជំរះ។
នីតិវិធីនៃការប្តឹងឧទ្ធរណ៍ និងនីតិវិធីជំនុំជំរះរបស់តុលាការយោធា ដូចគ្នានឹងតុលាការ ខេត្ត-ក្រុង។
៤. តុលាការជាន់ខ្ពស់
តុលាការជាន់ខ្ពស់ មានតុលាការឧទ្ធរណ៍ និងតុលាការកំពូល។
ក. សាលាឧទ្ធរណ៍
សាលាឧទ្ធរណ៍ មានសមត្ថកិច្ចជំនុំជំរះលើបណ្តឹងឧទ្ធរណ៍ អំពីសាលក្រមរបស់តុលាការជាន់ទាប ដោយបើកផ្លូវឲ្យបណ្តឹងសាទុក្ខ។
ការជំនុំជំរះនៅសាលាឧទ្ធរណ៍ ត្រូវមានចៅក្រម ៣នាក់ ដែលមានម្នាក់ជាប្រធាន ហើយអមដោយអគ្គព្រះរាជអាជ្ញា ឬអគ្គព្រះរាជអាជ្ញារង ឬព្រះរាជអាជ្ញាម្នាក់នៃមហាអយ្យការ និងក្រទ្បាបញ្ជីម្នាក់។
ករណីមានការជំនុំជំរះសាជាថ្មី ចៅក្រមដែលបានជំនុំជំរះលើកមុនទាំង ៣រូប ត្រូវធ្វើការផ្លាស់ប្តូរថ្មី។
ករណីមានការជំនុំជំរះសាជាថ្មី ចៅក្រមដែលបានជំនុំជំរះលើកមុនអាចប្តឹងសារទុក្ខបានរយៈពេល ២ខែ គិតចាប់ពីថ្ងៃកាត់សេចក្តី ឯសាលដីកាកំបាំងមុខអាចប្តឹងជំទាស់បានក្នុងរយៈពេល ១៥ថ្ងៃ គិតពីថ្ងៃទទួលដំណឹង។
បើផុតរយៈពេលប្តឹងទាស់អាចប្តឹងសារទុក្ខបានក្នុងរយៈពេល ២ខែ គិតចាប់ពីថ្ងៃផុតកំណត់ប្តឹងជំទាស់។ បណ្តឹងសារទុក្ខអាចមានសុពលភាពផ្អាកជាបណ្តោះអាសន្ននូវការអនុវត្តសាលដីការរបស់ សាលាឧទ្ធរណ៍ ប៉ុន្តែបណ្តឹងសារទុក្ខដែលពាក់ព័ន្ធដល់ការឃុំខ្លួនជាបណ្តោះអាសន្ន ការដាក់ឲ្យនៅក្រៅឃុំជាបណ្តោះអាសន្ន ការតំកល់រឿងទុកមិនចាត់ការ និងការលើកលែងចោទប្រកាន់ ពុំមានអានុភាពផ្អាកការអនុវត្តសាលដីកាសាលាឧទ្ធរណ៍ ទ្បើយ។ បណ្តឹងសារទុក្ខត្រូវធ្វើនៅសាលាជំនុំជំរះក្តីដែលបានចេញសាលដីការនេះ។ អ្នកដែលមានសិទ្ធិប្តឹងសារទុក្ខ និងប្តឹងជំទាស់ គឺ អគ្គព្រះរាជអាជ្ញាសាលាឧទ្ធរណ៍ ឬអ្នកដែលមានប្រយោជន៍ក្នុងរឿងក្តី ដូចបានរៀបរាប់នៅក្នុង តុលាការខេត្ត-ក្រុង។
ខ. តុលាការកំពូល
តុលាការកំពូល ជំនុំជំរះលើបណ្តឹងសារទុក្ខ អំពីសាលដីការរបស់តុលាការសាលាឧទ្ធរណ៍ដោយជំនុំជំរះតែលើអង្គហេតុទេ ដែលដំណាក់កាលនេះមានចៅក្រមចំនួន ៥រូប ហើយ ១រូបជាប្រធាន។
ករណីដែលមានបណ្តឹងសារទុក្ខទីពីរ តុលាការកំពូលត្រូវជំនុំជំរះរួមក្រុម ដោយជំនុំជំរះទាំងអង្គហេតុ និងអង្គច្បាប់ មានចៅក្រមចំនួន ៩រូប ដែលមាន ១រូបជាប្រធាន និងគ្រប់ដំណាក់កាលជំនុំជំរះអមដោយអគ្គព្រះរាជអាជ្ញា ឬអគ្គព្រះរាជអាជ្ញារង និងក្រលាបញ្ជីម្នាក់។
បណ្តឹងសើរើ អាចធ្វើបានចំពោះសាលក្រម ឬសាលដីការស្ថាពរដែលមានអំណាចដាច់ខាតហើយ បណ្តឹងធ្វើបានក្នុងរឿងមជ្ឈឹម និងរឿងឧក្រិដ្ឋ និងក្នុងករណីមួយចំនួនដែលមានចែងក្នុងច្បាប់។ បណ្តឹងសើរើមិនអាចធ្វើទេ ចំពោះសាលក្រម ឬសាលដីការដែលសំរេចឲ្យរួចខ្លួន។ អ្នកដែលអាចបណ្តឹងសើរើបានគឺ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ ជនជាប់ចោទ ឬតំណាងស្របច្បាប់របស់ជនជាប់ចោទ សហព័ន្ធ ឪពុកម្តាយ កូនរបស់ជនជាប់ចោទ និយាយរួមជនដែលមានប្រយោជន៍ខាងផ្នែកសំភារៈ ឬខាងផ្លូវចិត្ត។
សន្និដ្ឋាន
នីតិព្រហ្មទណ្ឌទូទៅ គឺជានីតិម៉្យាងដែលមានបំណងការពារសណ្ឋាប់ធ្នាប់សង្គម និងរបៀបរៀបរយរបស់រដ្ឋ ដោយប្រើនូវវិធានការផ្សេងៗដែលមានលក្ខណៈកែលំអរផង និងបង្ខិតបង្ខំផង។
ឯកសារយោង
រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
ច្បាប់ព្រហ្មទណ្ឌអន្តរកាល ចុះថ្ងៃទី១០ កញ្ញា១៩៩២
ច្បាប់ស្តីពីនីតិវិធីព្រហ្មទណ្ឌ ចុះថ្ងៃទី២៩ មករា ១៩៩៣
និតិព្រហ្មទណ្ឌ សាស្ត្រាចារ្យ ហ៊ី សោភា
នីតិព្រហ្មទណ្ឌទូទៅ សាស្ត្រាចារ្យ ផាត់ ពៅស៊ាង
No comments:
Post a Comment